کارگاه آموزشی «نتنوگرافی روشی برای مطالعه در جامعه مجازی ایران» به مناسبت هفته پژوهش، با ارائه دکتر «محمدرضا رسولی» و به همت دانشکده فرهنگ و ارتباطات و همکاری معاونت پژوهشی دانشگاه سوره، پنجشنبه 7 دی‌ماه ۱۴۰۲ ساعت 10 تا 12 به‌صورت حضوری و آنلاین با حضور دانشجویان ارشد و دکتری برگزار شد.
به گزارش روابط‌عمومی دانشگاه سوره به نقل از معاونت پژوهشی؛ دکتر محمدرضا رسولی در ابتدای سخنان خود گفت: اولین بار نتنوگرافی از اتنوگرافی مشتق شد و به‌عنوان یک روش پژوهش کیفی دنیای مدرن در کنار تکنیک‌های سنتی قوم‌نگاری قرار گرفت. همان‌طور که در قوم‌نگاری به مطالعه اقوام فیزیکی پرداخته می‌شود، در نتنوگرافی هم به مطالعه اقوام آنلاین پرداخته می‌شود.
وی افزود: نتنوگرافی یک روش پژوهش آنلاین است که در ابتدا از «قوم‌نگاری» (ethnography) مشتق شده است. این روش به مفهوم مرکزی «فهم تعاملات اجتماعی» در «زمینه» یا (context) جوامع معاصر دیجیتال می‌پردازد. نتنوگرافی در حوزه پژوهش‌های بازاریابی، پژوهش مصرف‌کنندگان آغاز شد و به سایر علوم نظیر آموزش، کتابداری، علوم اطلاعات، ارتباطات، توریسم، مدیریت رسانه، روانشناسی، جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی، جغرافیا، مطالعات شهری تسری یافت. در نتنوگرافی میزان مشخصی از داده‌ها به شکل مانیتورینگ و ردیابی مکالمات جاری و معمول در شبکه‌های ارتباطاتی معاصر جمع‌آوری و ثبت می‌شود. نتنوگرافی از این مکالمات به‌مثابه یک «داده» بهره می‌گیرد. به‌بیان‌دیگر نتنوگرافی را می‌توان یک «متد پژوهشی تفسیری» هم تلقی کرد.
رسولی در بیان تفاوت قوم‌نگاری و نتنوگرافی افزود: اولین تفاوت، تمرکز پژوهش است. پژوهش نتنوگرافی عمدتاً معطوف به انعکاس و اخذ داده‌ها در جوامع آنلاین است؛ حال‌آنکه قوم‌نگاری تمرکزی جز به انسان‌ها و اقدام واقعی و فیزیکی ندارد. دومین تفاوت تمرکز ارتباطاتی است. پژوهش‌های قوم‌نگاری مشتمل بر همه انواع جوامع بشری (حتی زبان بدن و تن صدا) است. اما در نتنوگرافی فقط ارتباطات متنی مطمح‌نظر قرار دارد و یا حداکثر ویدیو، صدا و تصویر. سومین تفاوت روش پژوهش است. تجارب پژوهشی در نتنوگرافی به شکل مزاحمتی یا Intrusive نیست اما در قوم‌نگاری برعکس است. اساساً در نتنوگرافی فقط داده‌های مشاهده‌ای ثبت می‌شود. به‌طورکلی نتنوگرافی در مقایسه با روش‌هایی چون مصاحبه‌های شخصی، فوکوس گروپ، پیمایش و آزمایش تا حدودی ناتورالیستیک است؛ چراکه مقوله «کیفیت» به‌واسطه خود پژوهشگر تحت تأثیر قرار می‌گیرد. چهارمین تفاوت جمع‌آوری داده‌ها است. در قوم‌نگاری به‌طور سنتی لازم است که پژوهشگر در نمونه موردنظر خود فرورفته و عضوی از آن شود تا بتواند داده‌ها را جمع‌آوری کند. در نتنوگرافی پژوهشگر می‌تواند داده‌ها را مستقیماً از آن جوامع آنلاین دانلود کند. یعنی پژوهشگر نتنوگرافی لازم نیست عضوی از آن جامعه شده و فرهنگ آنجا را به خود بگیرد. در عوض کافی است که فرهنگ و الزامات محیط آنلاین را رعایت کند. این الزاماٌ عموماً منعطف هستند و نیازی به مغروق شدن در محیط نیست.
پنجمین مورد تعداد مشارکت‌کنندگان است. در نتنوگرافی پژوهشگر قادر است تا تعداد زیادی از مردم را به خدمت پژوهش خود بگیرد. ششمین تفاوت شمول گذشته است. در نتنوگرافی می‌توان مباحثات و مکالمات مربوط به چندین سال قبل را هم در اختیار گرفت. لذا پژوهشگر این امکان را دارد که تاریخچه و روند تطور یک مفهوم یا موضوع را نزد یک جامعه مطالعه کند.
این استاد و پژوهشگر ارتباطات در پاسخ به این سؤال که مزیت اصلی نتنوگرافی چیست؟ بیان کرد که افراد جوامع آنلاین به‌دلخواه خود آنلاین می‌شوند و منعی در بیان عقاید خود نمی‌بینند. حتی ممکن است از آن‌ها سؤالی پرسیده نشود اما آن‌ها همواره در این جوامع، آن حرف یا جواب یا عقیده‌ای را ابراز می‌دارند که به آن باور دارند. این بدان معنا است که پژوهشگر نتنوگرافی فقط از طریق مشاهده می‌تواند به حجم قابل‌توجهی از اطلاعات مناسب موضوع پژوهش خود دسترسی داشته باشد.
رسولی در ادامه مراحل فرایند پژوهش در نتنوگرافی را شامل پنج مرحله بیان کرد:
1. تعریف سؤالات پژوهش و سایت‌های اجتماعی موردنظر
2. شناسایی و انتخاب اجتماع و گروه موردنظر پژوهش
3. جمع‌آوری داده‌ها با رعایت حریم خصوصی
4. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و تکرار یافته‌ها
5. نگارش، ارائه، گزارش یافته‌های تحقیق.
پژوهشگر دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه در ادامه بحث خود نتنوگرافی را شامل چهار نوع خودنگاشتِ، نمادین، دیجیتال و انسانی دانست. در پایان نیز در پاسخ به این سؤال که کاربردهای نتنوگرافی چیست بیان کردند که کاربردهای زیادی می‌توان برای نتنوگرافی برشمرد ازجمله:
- کشف رفتار مصرف‌کنندگان از طریق فهم مصرف و شنیدن صدای مصرف‌کننده
- پیش‌بینی روندها از طریق هویت‌شناسی مصرف‌کنندگان مهم
- کاربرد در نوآوری‌های تجاری و عرضه محصولات جدید
- فهم زیرساخت‌ها، شبکه‌ها، گروه‌ها و هر رفتاری که ممکن است در ساختارهای آنلاین بروز پیدا کند.
- آگاهی‌بخشی در مورد عناصر گوناگون و مختلف در زندگی جاری
نظر خود را بنویسید